Vrijetijdsbeleid voor, door en met kinderen en jongeren in armoede

Reset de blik op vrijetijdsbeleid 

Demos publiceerde recent het rapport ‘VRIJ SPEL?! Reset de blik op vrijetijdsbeleid: kinderen en jongeren in armoede spelen mee’. Dit rapport heeft als doel om de normen rond het vrijetijdsbeleid in vraag te stellen en het toekomstige beleid rond dit thema te voeden. Het rapport omvat 14 goede praktijken. KeKi, Bataljong en De Ambrassade waren betrokken partners en geloven in de sterktes van elk verhaal dat de beleidsaanbevelingen met de voeten op de grond houdt. De acht beleidsaanbevelingen zijn: 

• Maak van participatie een speerpunt 
• Denk integraal: stimuleer samenwerking en afstemming met andere levensdomeinen 
• Denk integraal: het bestrijden van kinderarmoede vraagt een integraal beleid 
• Zet meer in op integrale basiswerkingen Innoveer én investeer duurzaam in bewezen werkvormen 
• Zorg voor een betaalbaar en beter bekend vrijetijdsaanbod
• Investeer in de toegankelijkheid van het brede vrijetijdsaanbod 
• Stimuleer de ontwikkeling van veilige en toegankelijke publieke ruimtes 

Deze beleidsaanbevelingen kwamen mede tot stand door het netwerkevent ‘Vrij Spel?! Reset de blik op vrijetijdsbeleid’ dat Demos organiseerde op woensdag 24 april.

Iedereen heeft recht op vrije tijd

Iedereen heeft recht op vrije tijd. Artikel 31 van het Kinderrechtenverdrag (of IVRK) erkent het recht op rust en vrije tijd, op deelneming aan spel en recreatieve bezigheden passend bij de leeftijd van het kind, en op vrije deelname aan het culturele en artistieke leven. Artikel 31 van het Kinderrechtenverdrag bepaalt verder dat de overheid moet zorgen dat alle kinderen en jongeren kansen krijgen om deel te nemen aan het culturele en artistieke leven. Overheden en aanbieders hebben dus de verantwoordelijkheid om het recht op vrije tijd van kinderen, jongeren en hun ouders te realiseren. 

In 2013 publiceerde het VN-Kinderrechtencomité hun Algemene Commentaar nr. 17 over dit artikel 31. Het VN-Kinderrechtencomité uitte in de eerste plaats bezorgdheid over het gebrek aan erkenning van de rechten uit artikel 31 van het Kinderrechtenverdrag. Rust, spel, deelname aan culturele activiteiten, hobby’s … dragen nochtans allen bij aan de ontwikkeling van kinderen en jongeren, hun welzijn, gezondheid, enzovoort. Spel en vrije tijd zijn volgens het VN-Kinderrechtencomité fundamenteel voor de kwaliteit van de kindertijd, voor een optimale ontwikkeling én de realisatie van andere kinderrechten. 

Enkele andere bezorgdheden zijn: 

• Extra aandacht dient te gaan naar kinderen en jongeren in (kans)armoede. 
• Kinderen en jongeren hebben ook het recht om te beslissen niet deel te nemen aan vrijetijdsactiviteiten, om niets te doen en te rusten. 
• Het recht op rust en vrije tijd is van toepassing op alle mogelijke contexten en plekken waar kinderen en jongeren zich bevinden, en dus niet alleen aan mee ‘georganiseerde’ of ‘formele’ contexten zoals de school, jeugdvereniging of sportclub. De online of digitale leefwereld van kinderen en jongeren moeten ook in rekening worden gebracht. 
• Het recht op rust en vrije tijd houdt in dat deze niet gecontroleerd of (uitsluitend) bepaald wordt door volwassenen. Vrije tijd gaat (minstens) gedeeltelijk over tijd die het kind en de jongere zelf kan kiezen, invullen en besteden. 

Voortbouwend op het bovenstaande onderstreept het VN-kinderrechtencomité in 2019 ook haar bezorgdheid om voldoende tijd voor rust en vrije tijd voor kinderen en jongeren te voorzien. Activiteiten dienen ook veilig, toegankelijk, bereikbaar met het openbaar vervoer, rookvrij en leeftijdsadequaat te zijn. Tot slot is het ook nodig om toegang tot aangelegde groenvoorzieningen en open ruimte voor kinderen en jongeren te garanderen en waarborgen. 

In KeKi's recente Beleidsadvies Armoede en het recht op vrije tijd gaan we dieper in op enkele belangrijke aandachtspunten over de vrije tijd van kinderen en jongeren in armoede: 

•  Armoede is meer dan het aanpakken van financiële drempels
• Armoede dient te worden benaderd vanuit kruispuntdenken (of intersectionaliteit)
• Georganiseerde en ongeorganiseerde vrije tijd lopen door elkaar
• Veiligheid, vertrouwen en ondersteunende relaties zijn essentieel
• De rol van hun leefomgeving en opvoedingsverantwoordelijken zijn van belang

Enkele concrete beleidspistes en projecten rond vrije tijd

In hun recente memorandum vragen de Kinderrechtencoalitie, CODE en Unicef België ook aandacht voor de vrije tijd, zeker voor kinderen en jongeren die zich in kwetsbare situaties bevinden zoals kinderen in armoede, met een handicap, in jeugdzorginstellingen of (met roots) in migratie. Twee van de zes aanbevelingen die ze naar voor schuiven voor de gemeenschappen en gewesten zijn: 

• Voorzie voldoende middelen voor de verdere uitrol van het decreet over Buitenschoolse Opvang en Activiteiten (of BOA-decreet) in Vlaanderen. 
• Stimuleer lokale overheden om openbare plaatsen voor vrije tijd en ontmoetingen te bewaren en in te richten en om er niet-georganiseerde vrijetijdsactiviteiten in de openbare ruimte te faciliteren. 

Begin 2023 schreef het Vlaams Netwerk Tegen Armoede een advies over de vrije tijd van jongeren in maatschappelijk kwetsbare situaties. Deze adviezen voor vrijetijdsaanbieders – die ook het rapport van Vrij Spel!? voedden – worden gekoppeld aan de 7 B’s van toegankelijkheid: bekend, betaalbaar, bereikbaar, beschikbaar, begrijpelijk, bruikbaar, en betrouwbaar. Zo geeft een jongere rond betrouwbaarheid bijvoorbeeld aan: 

Mijn mama had mij ingeschreven in de scouts en dat voelde echt niet leuk aan. Ik voelde mij daar niet thuis. Er waren kinderen die mij gepest hadden. Er waren kinderen die racistisch waren. Bij Centrum Kauwenberg is het leuker. Daar komen ook vrienden, mijn moeder is daar ook welkom. (jongen, 12 jaar, Centrum Kauwenberg) 

Een andere jongere getuigt: 

Ik vind culturele activiteiten (o.a. theater, concert, musea) wel interessant, maar ik heb nooit iemand die met mij daar mee naartoe zou gaan. (meisje, 17 jaar, Betonne Jeugd) 

Tot slot wil ook het Komaf-project, een samenwerking tussen verschillende organisaties in Vlaanderen en Brussel, vrije tijd en jeugdwerk inclusiever maken voor kinderen en jongeren in armoede. Via Komaf kan je vormingen rond armoede aanvragen van verschillende vormingsorganisaties en komt de Vlaamse Overheid tussen met een korting van €150.